Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

I. Genetyka

1. Czym jest genetyka?

Uczeń:

• określa zakres badań genetyki
• wyjaśnia, że podobieństwo dziecka do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech

Uczeń:

• rozróżnia cechy dziedziczne i niedziedziczne
• definiuje pojęcia genetyka

i zmienność organizmów

Uczeń:

• wskazuje cechy indywidualne i gatunkowe podanych organizmów
• omawia zastosowanie genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie
  i archeologii

Uczeń:

• uzasadnia występowanie zmienności genetycznej wśród ludzi
• wskazuje różnice między cechami gatunkowymi

a indywidualnymi

• wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych w rozmnażaniu bezpłciowym

Uczeń:

• dowodzi, że cechy organizmu kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska
• wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej
  w kształtowaniu się zmienności organizmów

2. Nośnik informacji genetycznej – DNA

• wskazuje miejsca występowania DNA
• wymienia elementy budujące DNA
• przedstawia rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej

• przedstawia budowę nukleotydu
• wymienia nazwy zasad azotowych
• omawia budowę chromosomu
• definiuje pojęcia: kariotyp, helisa, gen i nukleotyd
• wykazuje rolę jądra

• wykazuje konieczność związania DNA przez białka i powstania chromatyny

w jądrze komórkowym

• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad azotowych
• graficznie przedstawia regułę komplementarności

• wyjaśnia proces replikacji
• rozpoznaje DNA i RNA*
  na modelu lub ilustracji
• porównuje budowę DNA z budową RNA*
• omawia budowę i funkcję RNA*

• uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki
• wykonuje dowolną techniką model DNA
• wykazuje rolę replikacji

w zachowaniu niezmienionej informacji genetycznej

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

I. Genetyka

3. Podziały komórkowe

• wymienia nazwy podziałów komórkowych
• podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka

• definiuje pojęcia: chromosomy homologiczne, komórki haploidalne
  i komórki diploidalne
• wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka

• omawia znaczenie mitozy i mejozy
• oblicza liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu

• wykazuje konieczność redukcji ilości materiału genetycznego w komórkach macierzystych gamet
• wykazuje różnice między mitozą a mejozą

• wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej podczas mejozy
• wykonuje dowolną techniką model mitozy lub mejozy

4. Podstawowe prawa dziedziczenia

• definiuje pojęcia fenotyp

i genotyp

• wyjaśnia symbole używane przy zapisywaniu krzyżówek genetycznych

• omawia badania Gregora Mendla
• zapisuje genotypy homozygoty dominującej
  i homozygoty recesywnej oraz heterozygoty
• wykonuje krzyżówki genetyczne przedstawiające dziedziczenie jednego genu

• identyfikuje allele dominujące i recesywne
• omawia prawo czystości gamet
• na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego

• przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet
• interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń: homozygota, heterozygota, cecha dominująca i cecha recesywna

• zapisuje krzyżówki genetyczne przedstawiające dziedziczenie określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa
• ocenia znaczenie prac Gregora Mendla dla rozwoju genetyki

5. Dziedziczenie cech u człowieka

• wskazuje u ludzi przykładowe cechy dominującą i recesywną
• z pomocą nauczyciela rozwiązuje proste krzyżówki genetyczne

• wymienia cechy dominujące i recesywne
  u człowieka
• z niewielką pomocą nauczyciela rozwiązuje proste krzyżówki genetyczne

• wyjaśnia, że cechę recesywną determinują allele homozygoty recesywnej
• na podstawie krzyżówki genetycznej przewiduje wystąpienie cechu potomstwa

• wskazuje cechy człowieka, które są zarówno wynikiem działania genów, jak

i czynników środowiska

• ustala prawdopodobieństwo występowania cechy
  u potomstwa, jeśli nie są znane genotypy obojga rodziców

• ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech
• na podstawie znajomości cech dominujących
  i recesywnych
• projektuje krzyżówki genetyczne, poprawnie posługując się terminami homozygota i heterozygota

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

I. Genetyka

6. Dziedziczenie płci u człowieka

• podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej człowieka
• wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią

• rozpoznaje kariotyp człowieka
• określa cechy chromosomów X i Y
• omawia zasadę dziedziczenia płci

• wyjaśnia rolę chromosomów płci i autosomów
• przedstawia zjawisko nosicielstwa chorób pod kątem dziedziczenia płci

• wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią
• wykonuje krzyżówki genetyczne przedstawiające dziedziczenie hemofilii oraz daltonizmu

• interpretuje krzyżówki genetyczne przedstawiające dziedziczenie hemofilii oraz daltonizmu
• ocenia znaczenie poznania budowy ludzkiego DNA

7. Dziedziczenie grup krwi

• wymienia cztery główne grupy krwi występujące
  u człowieka
• przedstawia przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska

• omawia sposób dziedziczenia grup krwi
• wyjaśnia sposób dziedziczenia czynnika Rh
• wyjaśnia wpływ środowiska na rozwój cech osobniczych

• rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów
• wykonuje krzyżówkę genetyczną przedstawiającą dziedziczenie grup krwi
• określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego

• ustala grupy krwi dzieci na podstawie znajomości grup krwi ich rodziców
• ustala czynnik Rh dzieci na podstawie znajomości czynnika Rh ich rodziców

• określa konsekwencje dla drugiej ciąży wiążące się
  z wystąpieniem konfliktu serologicznego
• wykazuje, że dziedziczenie czynnika Rh jest jednogenowe

8. Mutacje

• definiuje pojęcie mutacja
• wymienia czynniki mutagenne
• podaje przykłady chorób uwarunkowanych mutacjami genowymi
  i chromosomowymi

• rozróżnia mutacje genowe
  i chromosomowe
• omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych
• wskazuje mechanizm dziedziczenia mukowiscydozy

• wyjaśnia, na czym polegają mutacje genowe i chromosomowe
• omawia znaczenie poradnictwa genetycznego
• charakteryzuje wybrane choroby i zaburzenia genetyczne
• wyjaśnia podłoże zespołu Downa

• wyjaśnia mechanizm powstawania mutacji genowych

i chromosomowych

• omawia zachowania zapobiegające powstawaniu mutacji
• wyjaśnia znaczenie badań prenatalnych

• uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów
• analizuje przyczyny mutacji i wskazuje ich skutki
• wykonuje portfolio na temat chorób i zaburzeń genetycznych

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

II. Ewolucja życia

9. Źródła wiedzy o ewolucji

• definiuje pojęcie ewolucja
• wymienia dowody ewolucji
• wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka

• omawia dowody ewolucji
• wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości
• definiuje pojęcie żywa skamieniałość
• wymienia przykłady reliktów

• wyjaśnia istotę procesu ewolucji
• rozpoznaje żywe skamieniałości
• omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów
• wymienia przykłady struktur homologicznych
  i analogicznych

• określa warunki powstawania skamieniałości
• analizuje formy pośrednie
• wskazuje istnienie związku między rozmieszczeniem gatunków a ich pokrewieństwem

• wykazuje jedność budowy
  i funkcjonowania organizmów
• ocenia rolę struktur homologicznych

i analogicznych jako dowodów ewolucji

10. Mechanizmy ewolucji

• wyjaśnia znaczenie pojęcia

endemit

• podaje przykłady doboru sztucznego

• wymienia przykłady  endemitów
• wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny
• omawia ideę walki o byt

• wyjaśnia główne założenia teorii ewolucji Karola Darwina
• wskazuje różnicę pomiędzy doborem naturalnym

a doborem sztucznym

• wymienia główne założenia syntetycznej teorii ewolucji*

• wykazuje izolację geograficzną jako drogę
  do powstawania nowych gatunków
• wykazuje rolę endemitów
  z Galapagos w badaniach Darwina*
• uzasadnia, że walka o byt jest formą doboru naturalnego
• ocenia korzyści doboru naturalnego
  w przekazywaniu cech potomstwu
• omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji

• ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego
• ocenia korzyści dla człowieka płynące

z zastosowania doboru sztucznego

11. Pochodzenie człowieka

• wymienia przykłady organizmów należących do nadrodziny człekokształtnych
• omawia cechy człowieka rozumnego

• wskazuje na mapie miejsce, gdzie rozpoczęła się ewolucja człowieka
• wymienia czynniki, które miały wpływ
  na ewolucję człowieka

• określa stanowisko systematyczne człowieka
• wskazuje na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem
  a innymi człekokształtnymi

• analizuje przebieg ewolucji człowieka
• wykazuje cechy wspólne człowieka z innymi człekokształtnymi
• wymienia cechy człowieka pozwalające zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych

• porównuje różne gatunki człowieka w przebiegu jego ewolucji
• wykazuje, że człekokształtne
  to ewolucyjni krewni człowieka

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

III. Ekologia

12. Organizm

a środowisko

• wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia
• wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach
• nazywa formy morfologiczne porostów wykorzystywane
   w skali porostowej

• identyfikuje siedlisko wybranego gatunku
• omawia, czym jest nisza ekologiczna organizmu
• wyjaśnia, do czego służy skala porostowa

• rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną
• określa wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie organizmów
• wykazuje związek między zakresem tolerancji

a stosowaniem skali porostowej

odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji

• wykazuje zależność między czynnikami środowiska

a występującymi w nim organizmami

• rozpoznaje na ilustracji formy morfologiczne porostów wykorzystywane
  w skali porostowej

• interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku
• praktycznie wykorzystuje skalę porostową

13. Cechy populacji

• definiuje pojęcia populacja

i gatunek

• wylicza cechy populacji
• wymienia typy rozmieszczenia osobników
  w populacji
• określa wady i zalety życia organizmów w grupie

• wyjaśnia zależność między definicją populacji i gatunku
• wymienia przykłady zwierząt żyjących w stadzie
• określa przyczyny migracji
• przedstawia, jakie dane można odczytać z piramidy wiekowej populacji

• wskazuje populacje różnych gatunków
• określa wpływ migracji na liczebność populacji
• wyjaśnia wpływ cech populacji na jej liczebność
• odczytuje dane z piramidy wiekowej

• wykazuje zależność między liczebnością populacji a jej zagęszczeniem
• graficznie przedstawia różne typy rozmieszczenia osobników w populacji

i podaje ich przykłady

• wykazuje zależność między strukturą płciową
  a liczebnością populacji
• charakteryzuje grupy wiekowe w piramidach

• przeprowadza w terenie obliczanie zagęszczenia wybranego gatunku
• przewiduje losy populacji
  na podstawie jej piramidy wiekowej

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

III. Ekologia

14. Konkurencja

• nazywa zależności międzygatunkowe
• wymienia zasoby, o które konkurują organizmy

• wyjaśnia, na czym polega konkurencja
• wskazuje rodzaje konkurencji

• graficznie przedstawia zależności między organizmami, zaznacza, który gatunek odnosi korzyści, a który – straty
• porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową

z konkurencją

międzygatunkową

• wskazuje przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej

i wewnątrzgatunkowej

• wykazuje zależność między zasobami środowiska

a intensywnością konkurencji

• uzasadnia, wykorzystując wiedzę z ewolucjonizmu,
  że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego

15. Drapieżnictwo. Roślinożerność

• wymienia przykłady roślinożerców
• wskazuje przykłady drapieżników i ich ofiar
• omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa
• podaje przykłady roślin drapieżnych

• określa znaczenie roślinożerców w przyrodzie
• omawia adaptacje roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego
• wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo
• wymienia charakterystyczne cechy drapieżników i ich ofiar

• wyjaśnia, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność
• omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki
• opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami
• wykazuje przystosowania rośliny drapieżnej do zdobywania pokarmu

• ocenia znaczenie drapieżników i roślinożerców w środowisku
• wskazuje adaptacje drapieżników

i roślinożerców
do zdobywania pokarmu

• określa rolę drapieżników w przyrodzie jako

regulatorów liczebności
ofiar

• charakteryzuje sposoby obrony roślin przed zjadaniem

• wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżników a liczebnością populacji ich ofiar
• wyjaśnia przyczyny drapieżnictwa i wskazuje metody zdobywania pokarmu przez rośliny drapieżne
• wykazuje korzyści dla roślin płynące z roślinożerności
• przedstawia pozytywne
  i negatywne skutki roślinożerności

16. Pasożytnictwo

• wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych
  i wewnętrznych
• wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin

• wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo
• klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne

• charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia
• charakteryzuje pasożytnictwo u roślin

• ocenia znaczenie pasożytnictwa w przyrodzie
• wskazuje przystosowania roślin
  do pasożytniczego trybu życia

• wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

III. Ekologia

17. Nieantagonistyczne zależności między gatunkami

• wymienia nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe
• podaje przykłady organizmów, które łączy zależność nieantagonistyczna

• określa warunki współpracy między gatunkami
• rozróżnia pojęcia

komensalizm i mutualizm

• omawia budowę korzeni roślin motylkowych

• omawia różnice między komensalizmem

a mutualizmem

• charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu

• określa warunki występowania nieantagonistycznych relacji między organizmami różnych gatunków
• charakteryzuje relacje między rośliną motylkową

• ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie
• wyjaśnia, jakie praktyczne znaczenie ma wiedza
  o mikoryzie

18. Czym jest ekosystem?

• wymienia przykładowe ekosystemy
• przedstawia składniki biotopu i biocenozy
• rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne

• wskazuje elementy biotopu i biocenozy wybranego ekosystemu
• omawia, do czego człowiek wykorzystuje ekosystemy
• wymienia przemiany
  w ekosystemach

• omawia różnice między ekosystemami naturalnymi a sztucznymi
• omawia przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej*

• charakteryzuje różnicę między sukcesją pierwotną
  a wtórną*

• wykazuje zależności między biotopem a biocenozą
• wyszukuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej*

19. Zależności pokarmowe

• wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego
• przyporządkowuje znane organizmy poszczególnym ogniwom łańcucha pokarmowego
• rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych
  w wybranych ekosystemach

• wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych
• wskazuje różnice między producentami
  a konsumentami
• rysuje schemat prostej sieci pokarmowej

• analizuje wybrane powiązania pokarmowe
  we wskazanym ekosystemie
• charakteryzuje role poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego

• omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu

• przewiduje skutki, jakie
  dla ekosystemu miałoby wyginięcie określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu pokarmowym
• interpretuje, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu

20. Materia i energia w ekosystemie

• mawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną

• wykazuje, że materia krąży
  w ekosystemie
• omawia na podstawie ilustracji obieg węgla
  w ekosystemie*

• wyjaśnia, że energia przepływa przez ekosystem
• wykazuje rolę producentów, konsumentów i destruentów w krążeniu materii

• interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji
• analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej

• analizuje przyczyny zaburzeń w krążeniu materii w ekosystemach
• uzasadnia spadek energii

w ekosystemie na kolejnych poziomach troficznych